Niet weten bij wie je moet zitten tijdens je lunchpauze, een WhatsApp-bericht dat onbeantwoord blijft, een afwijzing van een date met vrienden: we weten allemaal hoe eenzaamheid voelt. Maar waarom voelen we ons eenzaam? Is eenzaamheid een emotie, een behoefte of een fysieke functie? En wat heeft dit met de menselijke geschiedenis te maken? Deze vragen wil ik vandaag in dit bericht beantwoorden. 

Eenzaamheid – ongewenst maar vertrouwd 

We leven in een tijd met schijnbaar eindeloze mogelijkheden om contact te maken met andere mensen. Online, offline, via de telefoon, een gesprek of een FaceTime-gesprek. Het feit dat eenzaamheid de afgelopen decennia vaker voorkomt dan ooit tevoren en in veel gevallen chronisch is, lijkt contra-intuïtief. Maar misschien is dat wel precies de reden, onze huidige manier van leven en het tijdperk van digitale verandering: vriendschappen en kennissen worden oppervlakkiger, contacten worden natuurlijker en zijn vrijwel elke minuut van de dag binnen enkele seconden mogelijk. Wat maakt vervullende contacten? Een moeilijke vraag. 

Eenzaamheid kan iedereen treffen. We weten allemaal dat eenzaamheid uiteindelijk niet direct verband houdt met het feit of we wel of niet omringd zijn door andere mensen. Tenslotte kan ik mij ook alleen voelen in het bijzijn van anderen, bijvoorbeeld op een feestje of in een vreemde stad waar ik niemand ken. Eenzaam en alleen zijn is dus niet hetzelfde. 

Om eenzaamheid een beetje beter te begrijpen, is het nuttig om naar de menselijke geschiedenis te kijken – zoals vaak het geval is als het gaat om het classificeren van de menselijke psyche en het menselijk gedrag. 

Wat is eenzaamheid precies?

Vanuit het perspectief van de sociale psychologie

Een van de meest bekende psychologische modellen om menselijke behoeften en motivaties te verklaren is het De behoeftenhiërarchie van Abraham Maslow. 

De Amerikaanse psycholoog rangschikt menselijke behoeften in een piramide, zoals de naam van het model doet vermoeden. Op het laagste niveau bevinden zich de fysiologische behoeften; deze vormen de basis. Dit omvat alle behoeften die nodig zijn om het menselijk leven in stand te houden, zoals ademhaling, slaap, voedsel, water en voortplanting. Alleen als aan deze basisbehoeften is voldaan, kunnen mensen zich wijden aan het tweede niveau, de veiligheidsbehoeften. Hieronder vallen alle aspecten van het leven die bijdragen aan de fysieke en mentale veiligheid. Voorbeelden van veiligheidsbehoeften zijn onder meer familie-, gezondheidszorg-, huisvestings- of fundamentele materiële zekerheid. 

Zodra dit niveau grotendeels wordt bevredigd, voelen mensen een drang naar sociale contacten en relaties – wat ons bij het onderwerp eenzaamheid brengt. Ook al bezetten sociale contacten (slechts) het derde niveau van de behoeftenhiërarchie, ze zijn nog steeds erg belangrijk voor mensen en onmisbaar voor een vervullend leven. Alleen wanneer onze sociale behoeften bevredigd zijn, kunnen mensen zich wijden aan individuele behoeften zoals succes, onafhankelijkheid en vrijheid en uiteindelijk streven naar zelfrealisatie.

Foto door Arthur Poulin op Ontsplashen

Vanuit het perspectief van de evolutionaire psychologie

Vanuit een evolutionair psychologieperspectief kan eenzaamheid worden gezien als een fysieke functie. Net zoals honger en slaap ons bewust maken van onze fysiologische behoeften, maakt eenzaamheid ons bewust van onze sociale behoeften. 

Honderdduizenden jaren geleden hadden mensen die in groepen verbleven aanzienlijk betere overlevingskansen dan degenen die alleen rondzwierven. Voldoende eten, warm blijven en voor het nageslacht zorgen: dit alles zou in ons eentje vrijwel onmogelijk zijn geweest. Mensen waren afhankelijk van hun sociale groep, en dus werden sociale behoeften onderdeel van onze biologie. Als iemand uit de groep werd uitgesloten, betekende dat vaak de dood. Om deze uitsluiting uit de groep te voorkomen, ontwikkelde zich een sociale pijn. Dit diende als een soort waarschuwingssysteem om mensen te laten stoppen met isolerend gedrag. De mensen die de pijn verontrustender vonden en daardoor hun gedrag veranderden, hadden minder kans om uit de groep te worden gezet. Degenen die de pijn ‘negeerden’ werden uitgesloten en stierven in de meeste gevallen waarschijnlijk. 

Eenzaamheid als fysieke functie hielp onze voorouders dus te overleven en creëerde een voordeel bij natuurlijke selectie. Dit is de reden waarom afwijzing en eenzaamheid ons vandaag de dag nog steeds zoveel pijn doen. 

De wereld is echter niet hetzelfde gebleven en ook de mens is geëvolueerd. In de westerse cultuur is er steeds meer aandacht voor het individu en wordt collectivisme minder belangrijk. Vergeleken met vroeger verblijven mensen in aanzienlijk kleinere groepen. En hoewel steeds meer mensen in steden dicht bij elkaar wonen, raakt hun leven steeds meer geïsoleerd. De moderne technologie waarmee we tegenwoordig opgroeien, draagt ​​er onder meer toe bij dat mensen elkaar minder vaak (persoonlijk) ontmoeten. 

Wanneer eenzaamheid chronisch wordt

Chronische eenzaamheid ontstaat geleidelijk en meestal niet met opzet. Er is zoveel te doen: werken, verder studeren, huishouden, kinderen, en tijd voor het scherm om te ontspannen is ook een must. Het eerste dat buiten de boot valt, zijn relaties. “O, dat kan uitgesteld worden.” “We kunnen elkaar volgende week nog zien, andere dingen zijn nu belangrijker”. Tijd met vrienden is het gemakkelijkst om te ‘opofferen’. En voordat je het weet, voel je je geïsoleerd en verlang je naar hechte relaties. Maar volwassenen vinden het vaak moeilijk om nauwe relaties met andere mensen te vinden, op te bouwen en uiteindelijk te onderhouden. 

Het kan gebeuren dat mensen chronisch eenzaam worden. Want ook al evolueert onze omgeving in een razend tempo, is er de ene nieuwe technologie na de andere en wordt ons dagelijks leven steeds digitaler, zijn onze lichamen en hersenen vrijwel hetzelfde als duizenden jaren geleden: we hebben andere mensen en sociale relaties nodig om pijnvrij en gelukkig te zijn.

Chronische eenzaamheid zou niet zo erg zijn als het niet zoveel pijn deed. Onze psyche staat voortdurend onder druk en de stress heeft invloed op ons lichaam. 

Ontdek welke gevaren eenzaamheid met zich meebrengt en waarom de ‘vicieuze cirkel van eenzaamheid’ zo stressvol is voor onze gezondheid hier.
In dit laatste deel In de ‘Eenzaamheidsreeks’ op onze blog geef ik je tot slot concrete tips en oefeningen die eenzaamheid voorkomen of laten zien hoe je met eenzaamheid om kunt gaan.

+++ Als u zich acuut eenzaam voelt, aan zelfmoord denkt of graag met iemand wilt praten, kunt u profiteren van het aanbod Telefonische begeleiding gebruiken. U kunt hen 24 uur per dag gratis bereiken op 0800 111 0 111 en 0800 111 0 222. U kunt uiteraard anoniem blijven. Via deze link vindt u nog meer hulpaanbiedingen. +++

Wil je meer weten over de onderwerpen mindfulness, gezond eten of duurzaamheid, neem dan eens een kijkje hier over.

Foto door Freddie huwelijk op Ontsplashen